Ünlü muharrir Orhan Kemal’in 52’inci vefat yıldönümü

Ekmek Hengamesi, Hanımın Çiftliği, Murtaza, 72. Koğuş ve Gurbet Kuşları’nın da ortalarında olduğu çok sayıda unutulmaz yapıta imza atan, roman, şiir ve oyun müellifi Orhan Kemal, 15 Eylül 1914’te Adana’nın Ceyhan ilçesinde dünyaya geldi.

Gerçek ismi Mehmet Raşit Öğütçü olan usta edebiyatçı, çocukluğunun birinci yıllarını Adana’da geçirdi.Eserlerinde toplumsal gerçekleri birey-toplum ilgileri çerçevesinde ele alıp müşahedelere dayanarak sade yalın bir anlatımla lisana getiren Orhan Kemal’in vefatının akabinde 51 yıl geçti.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Adana’nın Fransız işgaline uğraması üzerine avukat babası Abdülkadir Kemali Beyefendi ve ilkokul öğretmeni annesi Azime Hanım’la Adana’dan ayrıldı.

Ailesiyle evvel Niğde, sonra Konya, babasının Kastamonu milletvekili olarak 1. Meclis’e girmesinin akabinde Ankara’da yaşamaya başlayan Kemal, babasının 1930’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurmasının akabinde gelişen olaylar sonucu ailesinin Suriye’ye zarurî göçüyle ortaokul son sınıfta tahsilini bıraktı.

Farklı işler yaptı

Orhan Kemal, daha sonra Adana’ya geri dönerek tarım fabrikalarında personellik, dokumacılık, ambar memurluğu ve katiplik üzere işlerde çalışırken, Ulusal Mensucat Fabrikası’nda personel olan Nuriye Hanım ile 5 Mayıs 1937’de evlendi ve biri kız 4 çocuğu dünyaya geldi.

İilk şiirler

Yazı hayatına şiirle başlayan ve birinci şiirini 1939 yılında Reşat Kemal takma ismiyle yayımlanan müellif, kıssa ve romanlarında Orhan Kemal ismini kullandı ve bu isimle ünlendi.

Panait Istrati ile Maksim Gorki hikayelerinden etkilenen, hikayeleri 1941-1943’te Yürüyüş ve İkdam gazeteleriyle Yurt ve Dünya mecmuasında yayımlanan Kemal, 1951’de İstanbul’a gelerek tefrika hikayeler kaleme aldı.

Orhan Kemal’e övgü

Orhan Kemal’in 1949’da yayınlanan birinci kıssa kitabı “Ekmek Kavgası” sanat etrafından olumlu tenkitler aldı. Edebiyat eleştirmeni Asım Bezirci, yapıta dair şunları kaydetmişti: “Bu hikayeci (Orhan Kemal) ile kesinlikle ki edebiyatımızda memleketin şimdiye kadar görülmemiş taraflarına bir pencere açılmıştır. Evvela kendine has bir tabiri var. Şaşılacak derecede canlı ve sürükleyici bir söz. Şimdiye kadar edebiyatın alışmadığı halk lehçesi ve kaba kelamlardan kaçınmayan bir içtenlikle bize halkın aşağı katmanlarında kıvıl kıvıl kaynaşan hayattan enstantaneler veriyor. Tiplerin hayal mahsulü olmadığını birinci bakışta fark ediyorsunuz. Derhal anlıyoruz ki bu beşerler o acıları, kaygıları, sevinçleri ve özlemleriyle yaşamışlar.”

Nazım Hikmet tesiri

Askerlik misyonu esnasında, ceza kanununun 94. unsuruna alışılmamış davranıştan 5 yıl mahpusa mahkum olarak Kayseri, Adana ve Bursa cezaevlerinde yatan müellif, Bursa Cezaevi’ndeyken Nazım Hikmet’le arkadaş oldu ve ünlü şairin roman denemelerini beğenmesi üzerine şiiri bırakarak roman yazmaya başladı.

Orhan Kemal, Nazım Hikmet ile Bursa Cezaevi’nde geçirdiği tutukluluk yılları anılarını “Nazım Hikmet’le 3,5 Yıl” isimli kitabında topladı.

Hikmet’in vefatından iki yıl sonra 1965’te yayınlanmış olan eser, bir anı kitabı olmanın ötesinde hem Nazım Hikmet’in hem de Orhan Kemal’in sanat anlayışıyla ilgili bilgiler içeriyor.

“Neden yazıyorum”

Uzun yıllar kıssa yazarak kendini geliştiren Kemal, 1940’ların sonunda roman yazmaya yönelmesini şu sözlerle de tabir etmişti:

“Niçin roman yazıyorum? Bu muhtaçlık nereden geliyor? Yeteneğimden. Düzgün şair olamadığım için hikayeci oldum. Düzgün şair olamazdım, önümde dağ üzere Nazım vardı. Güzel şair olmam için evvel onu aşmam gerekirdi. Nazım aşılması sıkıntı ve olanaksız sarp bir dağdır. Nazım, sonsuz mavi bir denizdir. Nazım, şiir püskürten bir yanardağdır.”

Birçok mükafata bedel görüldü

Kemal, Kardeş Hissesi hikayesiyle 1958’de Sait Faik Öykü Armağanı’nı, Evvel Ekmek ile 1969’da Sait Faik Kıssa Armağanı ile Türk Lisan Kurumu tarafından verilen Hikaye Ödülü’nü aldı.

Konusunu ve şahıslarını 1958’de yayımlanan Devlet Kuşu romanından aldığı 3 perdelik İspinozlar oyununu 1964’te kaleme alan muharririn bu birinci oyunu, 1964 – 1965 tiyatro döneminde İstanbul Kent Tiyatroları tarafından sahnelendi.

Orhan Kemal, farklı yıllarda kaleme aldığı 72. Koğuş, Murtaza Eskici Dükkanı, Kardeş Hissesi isimli yapıtlarını de oyunlaştırırken, 72. Koğuş’la 1967’de Ankara Sanat Severler Derneği’nce En Âlâ Oyun Müellifi seçildi.

Usta edebiyatçının 1963’te Sokakların Çocuğu, Kanlı Topraklar, Mahalle Arbedesi ve Dünyada Harp Vardı kitapları birebir anda raflarda yerini aldı. Yurt dışında da okunan Kemal’in kitapları, bilhassa Sovyetler Birliği’nde yayınlandı.

Orhan Kemal öldü

Babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri gezip not almak ve 93’ten Bu Yana ismiyle ailesinin kıssasını yazmak hedefiyle 1970’te Bulgar Muharrirler Birliğinin daveti üzerine Sofya’ya giden muharrir, burada kalp krizi geçirdi ve hastaneye kaldırıldı.

Müellif Orhan Kemal, tedavi gördüğü hastanede 2 Haziran 1970’te 56 yaşındayken hayatını kaybetti ve cenazesi Türkiye’ye getirilerek 5 Haziran’da Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.

Güçlü hayatına karşın hayat dolu olan Orhan Kemal’in vefatından 2 yıl sonra başlatılan Orhan Kemal Roman Armağanı, hala verilmeye devam ediyor.